CÂU CHUYỆN TỪ VŨNG ÁNG

LTS: Đã quá ngộp với những thông tin về vụ việc cá chết ngập tràn trên báo chí và mạng xã hội trong thời gian vừa qua. Tôi hi vọng rằng, qua bài viết dưới đây, lần cuối cùng tôi phải đề cập đến chuyện này

Vì sao phải là Hưng Nghiệp Formosa Hà Tỉnh Steel (FHS)?

Vũng Áng trở thành tâm điểm của dư luận trong thời gian gần đây gắn liền với số lượng lớn cá chết dạt vào bờ biển.

Ngay lập tức, báo chí nhanh nhạy vào cuộc. Có lẽ, với sự suy diễn từ vụ việc Vedan, các nhà báo nhanh chóng cần một đối tượng để kết tội. Và FHS nhanh chóng được các nhà báo chú ý đến.

Có 2 điểm để FHS là đối tượng chính trong câu chuyện: 1 - FHS là một doanh nghiệp Đài Loan (có yếu tố liên quan đến Trung Quốc). 2 - FHS là khu công nghiệp lớn nhất tại Vũng Áng vào thời điểm này; như vậy, lượng nước xả thải của FHS ra môi trường biển là rất lớn.

Đúng ra, nguyên nhân thứ 2 nên xếp hàng đầu. Tuy nhiên, một phần để các nhà báo vào cuộc ở đây chính là hiện tượng tâm lý xã hội đang gây ra nhiều hiệu ứng tiêu cực trong xã hội hiện nay là hiện tượng “tâm lý dân tộc cực đoan”; “tâm lý bài Trung” đang diễn ra rất mạnh trong xã hội Việt Nam hiện nay được dẫn dắt và cổ vũ rất lớn bởi báo chí và mạng xã hội.

Tư duy cực đoan phổ biến và thường dẫn đến những thất bại, sai lầm và chiến tranh. Mức độ cao nhất của tư tưởng cực đoan trong thế kỷ 20 đó là Chủ nghĩa Phát-xít đã từng đưa xã hội loài người đến bờ diệt vong. Những xung đột của Việt Nam và Trung Quốc trong thời gian vừa qua, đặc biệt trong vấn đề về biển Đông, dưới sự mất tỉnh táo của không ít phóng viên, nhà báo đã dẫn dắt người dân đến tư duy cực đoan; có những hành xử tiêu cực, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến những quan hệ của Việt Nam đối với những nhà đầu tư quốc tế. Đặc biệt, chúng ta cần nhớ đến những vụ việc xảy ra tại phía Nam trong thời gian tháng 5/2014. Không ít các nhà máy Trung Quốc, Đài Loan bị đập phá bởi tư duy dân tộc cực đoan được đẩy lên cao trào.

FHS là một doanh nghiệp Đài Loan - một hòn đảo, một bộ phận dân tộc được tách ra từ Trung Quốc.

Ở nguyên nhân thứ 2. Khi sự việc cá chết xảy ra liên tục tại khu vực biển Vũng Áng, truyền thông Việt Nam đã vội vã tìm một nguyên nhân, một thủ phạm gây ra sự việc. Với tư duy nông cạn, liên hệ với sự việc đã xảy ra khi Vedan xả thải ra môi trường. Lực lượng báo chí nhanh chóng tìm mọi cách đổ tội cho FHS, không cần tìm hiểu những nguyên nhân khác có thể gây ra những “thảm kịch môi trường” như đã từng xảy ra trước đó trên thế giới.

Những bài báo mang đầy tính quy chụp, kích động, giật tít câu khách. Những thử nghiệm ngô nghê không mang tính khoa học, sự suy diễn đầy ác ý với chủ ý quy chụp cho FHS được các báo đẩy lên trang nhất, đặt ở những vị trí đắt giá nhất khiến cho đại bộ phận người dân Việt Nam lên đồng với suy nghĩ rằng FHS chính là thủ phạm gây cá chết. Bất chấp cả những kết luận của các cơ quan nhà nước và các nhà khoa học (kể cả một giáo sư từ Nhật Bản).

Đối với báo chí và người dân - FHS đã chính thức bị kết tội. Cho dù đại diện của Bộ TNMT có cho rằng FHS không có liên quan thì cũng không được chấp nhận. Những chứng cứ khoa học bị bác bỏ, những tư duy suy diễn tiếp tục đẩy lên cao, những khía cạnh của sự việc được tìm tòi, không cần chứng cứ đã bị thêm thắt nhằm lèo lái sự việc.

FHS vẫn không thể thoát tội, cho dù, cho đến thời điểm này, các cơ quan chức năng nhà nước không thể khẳng định lỗi của họ.

Mỗi một m³ nước thải công nghiệp, để đạt tiêu chuẩn xả ra môi trường (loại B) có chi phí xử lý lên tới hơn 22.000 đồng. Trong khi đó, giá nước sinh hoạt (ăn uống) hiện nay chỉ vào khoảng 8.000 đồng. Chính vì vậy, không ít các doanh nghiệp luôn tìm mọi cách để hạn chế mức thấp nhất thiệt hoại; hoặc tìm mọi cách để xả trộm ra ngoài môi trường.

Để được xả thẳng ra biển như hệ thống xả thải của FHS. Bản thân FHS đã phải xây dựng và vận hành 1 hệ thống 45 triệu đô la (một con số không phải là lớn với một khu công nghiệp như của FHS). Chất lượng nước thải phải đạt tương đương loại B (theo QCVN40) và FHS đã phải trả tiền để sử dụng 1300 hecta biển khu vực Vũng Áng. Khu vực này được khoanh vùng, được chấp nhận cho xả thải; đồng nghĩa với việc không có hoạt động khai thác, nuôi trồng thủy sản tại khu vực này.

Việc xả thải thẳng ra biển như của FHS giống như bạn đang ngồi trong một toilet lộ thiên. Càng gần mặt đất (gần điểm xả) thì càng độc, nhưng xa dần thì càng hòa loãng vào môi trường xung quanh đến mức độ bão hòa.

Không loại trừ FHS cố tình xả trộm, tuy nhiên, việc làm ầm ĩ như thời gian vừa qua của báo chí đã gây ra tình trạng “bứt dây động rừng”. Căn bản, nếu họ làm như vậy thì hiện nay họ đã cảnh giác, ngừng việc xả trộm. Chính xác là những chứng cứ để kết tội họ đã ... trôi theo dòng nước.

Và thật may, nhờ sự nhiệt tình đến mức phá hoại của các bạn báo chí thì cho đến nay mọi dấu vết để các cơ quan chức năng có thể kết tội cho FHS có thể đã hoàn toàn “biến mất”. Và vì vậy, các bạn không nên chửi bới FHS bởi bất cứ lý do gì, bởi NGU nên các bạn đã đánh mất quyền của mình.

Còn nếu FHS thực hiện đúng theo những gì mà họ đã cam kết với cơ quan chức năng thì việc lợi dụng tâm lý của người dân và xã hội gây sức ép để đuổi FHS ra khỏi Việt Nam như báo chí đang làm hiện nay sẽ gây ra những tiền lệ xấu. Chắc chắn, các nhà đầu tư sẽ cân nhắc rất nhiều khi có ý định vào Việt Nam để làm ăn.

Hậu quá?

Tôi không nói nhiều về những bi kịch được các bạn nhà báo dàn dựng, cắt ghép, bởi trong những ngày này, một số diễn đàn trên facebook như Diễn đàn độc giả trẻ, Vietnamjournalism.com đều có những phân tích nhất định. Không ít những nick facebook có những ý kiến phản biện sắc sảo đập tan những dư luận xuyên tạc mà một số nhà báo, phóng viên cố tình tạo ra.

Tôi chỉ nói về hậu quả.

Hậu quả đối với thủ phạm mà những nhà báo đang cố tình gán ghép (FHS) chưa xảy ra. Thế nhưng, người chịu thiệt hại nặng nề nhất vẫn là người dân. Đó là những người ngư dân từ khơi xa bám biển trở về đất liền không bán được cá. Là những người dân làm du lịch từ Hà Tĩnh đến Đà Nẵng ngồi phơi nắng cả tháng không có khách, là hệ thống giao thông trên con đường 1A bị tê liệt do người dân Quảng Bình mang cá, dựng lều giữa đường.

Một cách thần kỳ hơn nữa, báo chí đã xây dựng cho một bộ phận người dân lòng tin tuyệt đối vào những thông tin độc hại trên báo chí hơn là tin vào những chứng cứ khoa học, những thông báo từ các cơ quan chức năng. Rõ ràng, bằng các kỹ thuật cắt cúp của mình; báo chí đã đẩy không ít người dân đối đầu với chính quyền; gây bất mãn, mất tin tưởng vào các cơ quan chức năng. Gây bất ổn trong chính trị, xã hội tại Việt Nam.

Và lợi dụng sự mất dạy của các bạn báo chí khi tạo ra những bất ổn qua vụ việc này, những kẻ cơ hội chính trị, những tổ chức phản động đều đã lên những kịch bản kích động biểu tình, bạo loạn. Rất may, máu của người dân Việt đã không đổ ra.

Thủ phạm thực sự chưa được tìm ra, và có thể sẽ còn rất lâu mới được tìm ra, nhưng thực sự người dân hiện nay mới là người lãnh hậu quả. Tương lai, có thể là những người công nhân Việt Nam đang làm việc tại FHS sẽ mất việc hàng loạt. Làn sóng FDI vào Việt Nam chắc chắn sẽ giảm nhiều hơn.

Và hậu quả ấy, lỗi chính ở các bạn phóng viên - nhà báo, những con kền kền thiếu lương tri, thiếu tư duy khoa học nhưng luôn luôn muốn chứng minh mình xuất sắc trên mọi lĩnh vực.

Sự đấu tranh của các bạn với tiêu cực xã hội, nếu muốn thực sự mang tính thuyết phục, hãy bắt lỗi các sai phạm bằng những chứng cứ cụ thể, đặc biệt trong vấn đề môi trường, thay vì treo một bản án lơ lửng mà không rõ về lý, không đạt về tình.  Đừng có lợi dụng những mục đích đầy tính “cao cả” che dấu đi những ý đồ, hành vi hèn mạt của mình.

Xin lấy lời nhà báo Nguyễn Đình Quân - một người mà tôi rất tôn trọng và từng có cơ hội được trò chuyện để làm lời kết cho bài viết này: “Qua vụ cá chết, càng thấy rõ sự tha hóa trong làng báo, thấy một thứ độc hại hơn thứ làm cá chết”.